Τη μεγάλη σημασία που έδιναν οι αρχαίοι Έλληνες στη
μουσική φανερώνουν πλήθος ποιητικές αναφορές, παραστάσεις και
μύθοι. Έτσι ο
Ορφέας με την
λύρα του γοήτευε τ' άγρια θηρία, οι πέτρες, γοητευμένες από το παίξιμο του
Αμφίονα, πήγαιναν χορεύοντας και έμπαιναν μόνες τους στη θέση που έπρεπε όταν πρωτοκτιζόταν η
Θήβα, και ο
Αρίωνας γοήτευε με την
κιθάρα του τα δελφίνια της θάλασσας. Οι μύθοι αυτοί φανερώνουν μια βαθιά πίστη στη δύναμη της τέχνης των ήχων και παραπέμπουν σε πεποιθήσεις για τις μαγικές ιδιότητες της μουσικής, κοινές σε όλους σχεδόν τους μουσικούς πολιτισμούς του κόσμου.
Είδη και μορφές
Η
αρχαία ελληνική μουσική ήταν
μονοφωνική. Από τις σωζόμενες πηγές μαρτυρείται επίσης ένα είδος
ετεροφωνίας, ενώ η
πολυφωνία φαίνεται ότι δεν ήταν σε χρήση. Το αρχαιοελληνικό
μέλος ταυτιζόταν απόλυτα με την ποίηση με τρόπο που
ήχος και
λόγος συνταιριάζονταν σε ένα αδιαίρετο σύνολο, όπου ο ρυθμικός στίχος υπαγόρευε το ρυθμό της μελωδίας (μέτρο) και δενόταν μαζί του. Γι' αυτό και τις περισσότερες φορές,
ποιητής και
συνθέτης ήταν το ίδιο πρόσωπο. Έτσι το μέτρο της ποίησης καθόριζε και το μέτρο της μουσικής που έφτασε σε μεγάλη ποικιλία, παρακολουθώντας την πλούσια ποιητική
μετρική και τους τρόπους της απαγγελίας.
Την πρώτη μορφή έντεχνης
ποίησης και
μουσικής τη συναντάμε στην μορφή του
ομηρικού έπους. Σε αυτά τα χρόνια οι
αοιδοί (ποιητές και μουσικοί ταυτόχρονα) ιστορούσαν - άλλοτε σε συμπόσια και άλλοτε σε επίσημες γιορτές και αγώνες - πολεμικές δόξες και κατορθώματα, συνοδεύοντας την απαγγελία τους με τη λύρα ή την κιθάρα.
Φήμιος,
Θάμυρης,
Δημόδοκος είναι ονόματα αοιδών που αναφέρει ο
Όμηρος σαν τους πιο ξακουστούς της εποχής του.
Στους ίδιους καιρούς ήταν γνωστά και διάφορα άλλα λαϊκά τραγούδια, όπως ο
θρήνος και ο
ιάλεμος (μοιρολόι), ο
λίνος (θρηνητικό τραγούδι για τον αποχωρισμό θέρους και φθινοπώρου), ο
υμέναιος (τραγούδι του γάμου), ο
κώμος (που έκλεινε τα γλέντια) και άλλα.
Σε αντίθεση με την επική, η
λυρική ποίηση, που αναπτύχθηκε τον 7ο και 6ο αιώνα, εκφράζει υποκειμενικά συναισθήματα του ποιητή. Με τις
ωδές, τους
παιάνες, τα
επινίκια, τα
παρθένεια, τα
επιθαλάμια, ανάδειξαν την άφταστη τέχνη τους σειρά ολόκληρη από λυρικούς ποιητές ο
Αλκαίος, η
Σαπφώ, ο
Ανακρέοντας, ο
Πίνδαρος, η
Κόριννα, ο
Στησίχορος είναι οι πιο γνωστοί της εποχής εκείνης.
Ο 5ος π.Χ. αιώνας είναι ο αιώνας ακμής της
αττικής τραγωδίας και
κωμωδίας, που φαίνεται να έχει τις ρίζες της στη λατρεία του
Διονύσου και ιδιαίτερα στο
διθύραμβο και σε άλλα χορευτικά τραγούδια, όπως τα φαλλικά, με σκωπτικό και άσεμνο πολλές φορές περιεχόμενο. Το νέο αυτό δραματικό είδος έδενε αναπόσπαστα
ποίηση,
μουσική και
χορό. Έτσι τα χορικά μέρη, τραγουδιόνταν με συνοδεία
αυλού, ενώ οι μονόλογοι και οι διάλογοι γίνονταν με συνοδεία
λύρας ή
κιθάρας.
Η ενόργανη μουσική (αυλητική και κιθαριστική τέχνη) αναπτύσσεται και αυτή σε πολύ μεγάλο βαθμό από το β' μισό του 5ου αι. π.Χ. Στους διάφορους μουσικούς αγώνες, που διοργανώνονταν, οι καλύτεροι αυλητές και κιθαρωδοί, έπαιρναν χρηματικά ή άλλου είδους βραβεία. Ανάμεσά τους ακουστός ο αυλητής
Σακάδας, θριαμβευτής στους Δελφικούς αγώνες, και ο Τιμόθεος από τη Μίλητο. Πρέπει να σημειωθεί ότι η ενόργανη αυτή συνοδεία του τραγουδιού, χρησιμοποιούσε, πολλές φορές, διάφορα μετρικά μελωδικά στολίδια, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει πως αλλοιωνόταν έτσι, και ο μονόφωνος χαρακτήρας της μουσικής, αφού μοναδικός σκοπός του ενόργανου ήχου, ήταν η υπογράμμιση του ρυθμού, που λογαριαζόταν ως το βασικότερο στοιχείο της μουσικής.
Μουσικά όργανα
Όσο για τα μουσικά τους όργανα, αυτά ήταν έγχορδα, κρουστά και πνευστά. Το δοξάρι ήταν άγνωστο στους αρχαίους Έλληνες. Τα έγχορδα ήταν συνήθως του τύπου της
λύρας (
χέλυς,
βάρβιτος,
κιθάρα,
φόρμιγξ). Από τα τέλη τουλάχιστον του 7ου αιώνα π.Χ. υπήρχαν και κάποια είδη
άρπας (τρίγωνον), ενώ από τα τέλη του 4ου αιώνα π.Χ. μαρτυρούνται και κάποιες
πανδουρίδες (έγχορδα του τύπου του
λαούτου), οι οποίες θεωρούνται πρόγονοι του σημερινού
ταμπουρά, κατασκευαστικά και ετυμολογικά.
Στα πνευστά συγκεταλέγονταν συνήθως οι
αυλοί, μονοί ή διπλοί, με διπλή συνήθως γλωσσίδα, σαν τον σημερινό
ζουρνά και οι
σύριγγες, μονοκάλαμες ή πολυκάλαμες. Κλασικός στην ελληνική λογοτεχνία είχε γίνει ο συνδυασμός της λύρας (ή κιθάρας) με τον αυλό.
Κρουστά ήταν τα κρόταλα ή κρέμβαλα, τα τύμπανα, τα κύμβαλα, καθώς και διάφορα σείστρα και κουδούνια (κώδωνες). Η χρησιμοποίηση του κρουστών δεν ήταν τόσο διαδεδομένη στην αρχαία ελληνική μουσική, εκτός από τις τελετές οργιαστικού χαρακτήρα, όπου γινόταν χρήση κυρίως τυμπάνων, κυμβάλων και κουδουνιών.
Ελληνιστική εποχή
Στην
ελληνιστική εποχή ο λόγος, η μουσική και ο χορός αρχίζουν να διαχωρίζονται σε ξεχωριστούς κλάδους και να μην αποτελούν σαν και πρώτα μια τέλεια ενότητα. Έτσι, ο
διθύραμβος, από ομαδικό, λατρευτικό τραγούδι που ήταν, τώρα τραγουδιέται από ένα πρόσωπο για να φανερωθεί και να επιβληθεί, ένα πνεύμα δεξιοτεχνίας. Αρχίζει η εποχή των "βιρτουόζων", που είναι περιζήτητοι και πληρώνονται μεγάλα ποσά.
Βυζαντινή και μεταβυζαντινή εποχή
Κύριο άρθρο:
Βυζαντινή μουσικήΛέγοντας βυζαντινή μουσική εννοούμε τη μουσική της Ορθόδοξης Ανατολικής Εκκλησίας, όπως διαμορφώθηκε στους βυζαντινούς χρόνους και μετά από την πτώση της
βυζαντινής αυτοκρατορίας. Όπως οι περισσότερες μορφές τέχνης που έχουν σωθεί από εκείνη την εποχή, έτσι και η
βυζαντινή μουσική εξυπηρέτησε βασικά την Εκκλησία και αποτελεί μια σύνθεση από αρχαία ελληνικά, στοιχεία και διάφορες ανατολικές μουσικές επιδράσεις.
Χαρακτηριστικά στοιχεία της βυζαντινής μουσικής είναι: η
μονοφωνία, η έλλειψη ενόργανης συνοδείας και το σημειογραφικό παρασημαντικό της σύστημα, που εξελίχθηκε σταδιακά στο πέρασμα των αιώνων. Η
Ορθόδοξη Εκκλησία από τους πρώτους κιόλας χριστιανικούς αιώνες, είχε αποκλείσει τα μουσικά όργανα από την λατρεία. Βέβαια από τον 4ο αιώνα βρίσκουμε στο Παλάτι, στον Ιππόδρομο, στην
Αγία Σοφία κ.ά. το όργανο (εφεύρεση του Αλεξανδρινού Κτησίβιου), το οποίο χρησίμευε στην κοσμική μουσική και μόνο για την εκγύμναση των ψαλτών.
Την ιστορία της βυζαντινής μουσικής μπορούμε να τη χωρίσουμε σε 3 εποχές.
Νεοελληνική μουσική
Κύριο άρθρο:
Νεοελληνική μουσική
Με τον όρο νεοελληνική μουσική εννοείται το σώμα της ελληνικής μουσικής και καλύπτει χρονικά την περίοδο από τον 16ο αιώνα έως τη σύγχρονη εποχή. Από τις απαρχές της νεοελληνικής μουσικής και τον Φραγκίσκο Λεονταρίτη, τη νεοελληνική όπερα, τη Νεοελληνική Εθνική Μουσική Σκηνή, την νεοελληνική ηλεκτρακουστική εποχή, τον Ν. Σκαλκώτα και τον Γ.Α. Παπαϊωάννου η νεοελληνική μουσική φέρει εγγενώς ένα πλούσιο παρελθόν σε ό.τι αφορά στη λόγια και τη λαϊκή της παράδοση.
Δημοτικό τραγούδι
Κύριο άρθρο:
Δημοτικό τραγούδιΤο ελληνικό
δημοτικό τραγούδι αναπτύχθηκε παράλληλα με την
βυζαντινή εκκλησιαστική μουσική και διαδόθηκε κυρίως με προφορικά μέσα. Είναι και αυτό
μονοφωνικό και
τροπικό στη δομή του, ενδεικτικό μάλιστα είναι ότι η πιστότερη καταγραφή του γίνεται με την βυζαντινή σημειογραφία. Δεν ήταν άγνωστο επίσης το φαινόμενο κατά το οποίο τα λόγια γνωστών εκκλησιαστικών μελών αντικαθιστούνταν ακόμα και με σατυρικούς στίχους και τραγουδιούνταν σε γιορτές και πανηγύρια, πράγμα που είναι αποδεδειγμένο ότι συνέβαινε κατά καιρούς και με την δυτική εκκλησιαστική
μουσική του Μεσαίωνα.
Ακριτικό και Κλέφτικο
Ως αρχή του δημοτικού τραγουδιού θεωρείται το ακριτικό τραγούδι, που δημιουργήθηκε στη χρονική περίοδο από τον 9ο έως και 11ο αιώνα περίπου. Η θεματολογία του ήταν η ζωή και τα ηρωικά κατορθώματα των ακριτών, που κατοικούσαν στα σύνορα της
βυζαντινής αυτοκρατορίας με σκοπό την προστασία των συνόρων από τις συχνές εξωτερικές επιθέσεις της εποχής. Τη σκυτάλη από το ακριτικό τραγούδι πήρε το
κλέφτικο, το οποίο διαδόθηκε από στόμα σε στόμα και σε πανηγύρια στα χρόνια της
τουρκοκρατίας, με κορύφωση στην περίοδο της
Ελληνικής Επανάστασης του 1821.Το κλέφτικο τραγούδι ήταν δημιούργημα της ρωμέικης ζωής, εμπνευσμένο από τη ζωή και τη δράση των
κλεφτών και των
αρματωλών είναι γεμάτο από αυθορμητισμό και ειλικρίνεια συγκίνησης.
ΟΜΑΔΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ 3ης ΟΜΑΔΑΣ: Τάκης Κ., Κωστής Π., Δημήτρης Σ., Γιώργος Δ.
702.jpg)
_-_Arion_on_a_Sea_Horse_(1855).jpg)
